Η ΕΟΚΑ, μυστική στρατιωτική οργάνωση των Ελλήνων Κυπρίων, ήταν εκείνη που διεξήγαγε, με αρχηγό της τον Γεώργιο Γρίβα - Διγενή, τον τετραετή ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955 - 1959 κατά των Άγγλων κυριάρχων. Ο αγώνας εκείνος οδήγησε στην απελευθέρωση της Κύπρου που κατέστη το 1960 ανεξάρτητη Δημοκρατία.
Ίδρυση της ΕΟΚΑ:
Οι
πρώτες σκέψεις για την ίδρυση μαχητικής οργάνωσης των Ελλήνων
της Κύπρου που σκοπό θα είχε την προώθηση του αγώνα για ένωση του
νησιού με την Ελλάδα, χρονολογούνται στο 1948, χρόνο κατά τον
οποίο στην Κύπρο η Εκκλησία αναδιοργανώθηκε και στελεχώθηκε με
νέα ηγεσία, μετά από μια περίοδο 16 περίπου χρόνων κατά την οποία
είχε αποξηλωθεί. Μετά την εξέγερση του Οκτώβρη 1931 είχαν
εξοριστεί οι μητροπολίτες Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς και Κυρήνειας
Μακάριος, ενώ από το 1933 που πέθανε ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ'
δεν είχε καταστεί δυνατό να πληρωθεί ο αρχιεπισκοπικός θρόνος. Το
δικτατορικό καθεστώς της παλμεροκρατίας που επεβλήθη μετά τα γεγονότα
του 1931 συνεχίστηκε μέχρι το 1940. Μόνο μετά τη λήξη του
δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου η εκκλησία κατόρθωσε να εκλέξει ξανά
την ανώτατη ηγεσία της. Ο μητροπολίτης Κυρήνειας Μακάριος
επέστρεψε από την εξορία και εξελέγη αρχιεπίσκοπος μετά τον
θάνατο του τοποτηρητή και, για πολύ σύντομο χρονικά διάστημα,
αρχιεπισκόπου Λεοντίου. Στον θρόνο της Πάφου εξελέγη ο Κλεόπας,
στον θρόνο Κυρήνειας ο Κυπριανός και στον θρόνο Κιτίου ο Μακάριος, που,
από το 1950, έγινε αρχιεπίσκοπος.
Με
την εκλογή νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας, άρχισε και η μεθόδευση
του αγώνα και η επαναφορά (με πια μαχητική την αξίωση μετά τον
δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο) του παγίου αιτήματος των Ελλήνων της
Κύπρου για ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Γρίβας
αναφέρει στα Απομνημονεύματά του (Αθήνα, 1961, σσ. 14 - 15) ότι οι
πρώτες σκέψεις για τη διεξαγωγή στην Κύπρο ένοπλου
απελευθερωτικού αγώνα γίνονταν στην Αθήνα μεταξύ του ιδίου, του
Αχιλλέως Κύρου και άλλων, από τον Ιούνη του 1948. Κατά τον ίδιο
χρόνο, παρόμοιες σκέψεις εξέφραζε και σε διάφορους κύκλους στην
Κύπρο ο μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος, ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος
Μακάριος Γ'.
Το
1950, όταν ο Μακάριος Γ' ανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο,
προώθησε με πιο έντονο ρυθμό και περισσότερο δυναμικό τρόπο τον
ενωτικό αγώνα, που προσπάθησε ταυτόχρονα να του δώσει και διεθνή
δημοσιότητα. Οι μυστικές επαφές του με την ομάδα των Αθηνών ήσαν
συνεχείς. Τον ίδιο χρόνο, ο Γρίβας είχε επαφές με τον στρατηγό Γ.
Κοσμά, αρχηγό τότε του ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, ο
οποίος ενημέρωσε σχετικά και τον στρατάρχη Αλ. Παπάγο.
Τον
Μάη του 1951 η ομάδα των Αθηνών, που αποτελεί το από Κυπρίους
εξόριστους και Ελλαδίτες, πρότεινε στον Γεώργιο Γρίβα, τότε
απόστρατο συνταγματάρχη του ελληνικού στρατού, την αρχηγία του
ένοπλου αγώνα στην Κύπρο. Ενήμερος ήταν και ο αρχιεπίσκοπος
Μακάριος. Τον Ιούλη του 1951 ο Γρίβας ήλθε στην Κύπρο ως
τουρίστας, με σκοπό την επί τόπου μελέτη των δυνατοτήτων για ένοπλο
αγώνα στο νησί. Παράλληλα είχε επαφές με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και
απέκτησε τους πρώτους του συνεργάτες στην Κύπρο.